Willen we niet allemaal beluisterd worden?

Kelly

Je kent het gevoel wel dat er niet naar je wordt geluisterd, dat je tegen de muren praat. Zeker met kinderen in huis. Hoe vaak je de boodschap ook geeft, hoe minder ze lijkt gehoord te worden. Maar er zit ook een andere laag op beluisterd of gehoord worden. Wat iemand moet doen om echt naar je te luisteren, is nog niet zo makkelijk te beschrijven. Er zijn tientallen tips uit opleidingen of boeken. Actief luisteren, noemt men dat dan. Maar hoe hard een hulpverlener ook zijn best doet, in communicatie is het nog altijd het effect dat telt en niet de bedoeling. Parafraseren of in eigen woorden herhalen zodat je laat horen dat je de boodschap hebt gehoord. Gehoord worden is toch vaak pas raak als je je gehoord voelt. Dat niet enkel de woorden maar ook wat je echt wilde zeggen, is overgekomen. Echt luisteren geeft erkenning aan het onzegbare, wat emotioneel beladen kwesties vaak zijn.

Gisteren zat er een cliënt voor me die me zei: 'Hoe veel vrienden ik ook heb, toch voel ik me eenzaam. Ik kan niet praten over mijn gevoelens tegen hen. Ik heb schrik om ze te verliezen.' Wat werd ik daar terug gekatapulteerd naar mijn verhaal. Ik liet de jonge man uitspreken en vroeg hem: 'Kan je jezelf gunnen om naar deze gevoelens diep in jou te luisteren? Of duw je ze weg als je alleen bent?' Hij voelt zich eenzaam, emotioneel eenzaam. Ook daar zit het niet gehoord worden. Het niet luisteren van je eigen gevoelens. Als we ze zelf niet kunnen beluisteren, omarmen en erkenning geven, is het ook moeilijk dit van anderen te verwachten.

Gehoord worden is essentieel in het herstel van mensen met een traumatisch verleden. Voor elke hulpverlener die werkt met trauma is dit een uitdaging. Luisteren naar wat er echt verteld wordt, soms zonder woorden, kan ook bij de hulpverlener eigen emoties oproepen. Het moment dat ik mijn gevoel kon benoemen aan Cathy voelde ik volledige overspoeling. Maar het kunnen benoemen, het zien dat ze hiervoor niet achteruit ging, dat het voor haar gewoon binnen kwam, liet me merken dat dat ze mijn angst, mijn overspoeling, mijn pijn kon meevoelen. Ook haar geraaktheid ervaren, dit weerspiegeld zien in haar ademhaling, haar zichzelf zien herpositioneren op haar stoel. Ik voelde me echt beluisterd en gehoord.

Cathy

Therapeut zijn, tja, wat doe je dan eigenlijk? Vroeger durfde ik wel eens shockeren en al lachend zeggen: 'ah ja, gewoon een beetje klappen en luisteren.' En uiteraard is de krachtigste lijm in elke therapiestroming nog steeds wat onze oude vriend Carl Rogers al wist: empathie, onvoorwaardelijke positieve acceptatie, echtheid. Luisteren dus.

'Weet je dat ik niemand heb tegen wie ik dit kan vertellen,' zei een jongeman mij tijdens een consultatie deze week. 'Althans niet tegen iemand die echt luistert. Mijn vriendin hoort het snel als een uitspraak over ons en panikeert dan. Mijn vader, die komt gewoon aanzetten met advies. Nee, echt vertellen, kan ik enkel hier. En ik wil er echt uit geraken, uit alle negatieve gedachten en gevoelens. Dus ben blij dat ik hier ben.'

'De beste manier om betrokkenheid en verbinding te installeren is door te luisteren en dus te vertellen! (...) Met dit oor voor onbehagen luisteren geeft mensen die vrije ruimte, sterkt hen in een spreken dat normaliserend werkt.' (Van Gorp & de Tempe, 2017, p.168) Aan het woord is Christien Brinkgreve, voormalig professor sociologie aan de universiteit van Utrecht. Dat oor voor onbehagen, een kunst en een kunde die je tot op zekere hoogte kan aanleren, maar nog meer een waarde die je als therapeut moet belichamen. Luisteren, ook tussen de lijnen, oppikken wat er allemaal borrelt, niet slechts registreren en noteren.

'Sorry dat ik je van je werk hou,' hoor ik meermaals patiënten zeggen als ik tijd maak voor hen na een crisismoment tijdens een groepssessie. 'Weet je,' en ik ga er nog wat rustiger bij zitten, 'dit ís mijn werk.' En toch, ik heb geleerd mijn luisterhouding en mijn bereidheid om er echt te zijn, niet als vanzelfsprekend te nemen, maar als mijn kracht, als iets waarmee ik verschil kan maken.

Dus therapie is geraakt worden en blijven staan tegelijkertijd, is meeleven zonder mee te lijden, is luisteren naar de stem van de patiënt en je eigen innerlijke stem. 'Gaat het wel met jou?' vroeg Kelly mij ooit per sms na een beladen sessie. 'Ja hoor,' kon ik heel oprecht antwoorden. 'We hebben hard gewerkt. En ja, je woorden kwamen heel sterk binnen. En ja, je zag het goed, ik voelde zowel voor jou als voor mezelf. En da's ok. Bedankt voor je bezorgdheid naar mij en je moedige pad naar jezelf.'

Gisteren kruis ik in de gang een man waarvan mijn collega me 's morgens had verteld dat hij begin deze week voor 't eerst in de groep had verteld over het jarenlange misbruik door zijn stiefvader. Vorig jaar tijdens een eerste therapeutisch traject hield hij nog zijn stoere masker op en was hij de clown van de groep. Maar van zodra hij getriggerd werd, klapte hij toe en was contact moeilijk. Zo herinnerde ik mijn crisisgesprekken met hem. En gisteren kruisen onze blikken, zijn ogen rood omdat de groep heel zorgzaam en gepast hem complimenteerde voor zijn moed van enkele dagen terug. Ik glimlach, hij glimlacht heel open terug. Dit zijn de momenten, zo eenvoudig en tegelijk zo complex, waarop ik ten volle voel waarom ik doe wat ik doe, waarom mijn team doet wat het doet.

  Luisteren met een oor voor onbehagen om mensen, hoe gekwetst ook, terug vrije ruimte te geven zodat ze met opgeheven hoofd hun pad verder kunnen bewandelen. 

Groeten Cathy en Kelly